Sponsorlu Bağlantılar
Birçoğumuz, sellerin (su taşkınları) evimizin çevresinde bulunan aşırı su miktarı olduğunu düşünürüz. Bu durum insanlara eğlenceli gibi görünse de, su baskınları bizi çok tehlikeli durumlara sürükleyebilir.
Sel, son derece tehlikelidir. Tüm şehre, kıyı şeridine veya bir bölgeye büyük zarar verebilir, hatta can kaybına neden olabilir. Yaşadığınız bölge her ne kadar yüksekte bulunsa da suyun aşındırma ve sürükleme kuvveti yıkıcı olup, büyük zararlara sebep olur.
Sel Nedir?
Genellikle belli bir arazinin veya toprak parçasının aniden su altında kaldığı doğal bir afet veya olaydır. Bazı seller aniden oluşabilir ve hızlı şekilde geri çekilebilir. Ani oluşan seller de hasar yüksek olduğundan tahliye ve yeniden inşaa işlemi günler hatta aylar alabilir.
Sel, insanların yaşadığı bir bölgede meydana geldiğinde, evleri, köprüleri, arabaları, mobilyaları ve insanları sürükleyip, taşır. Çiftlikleri, ağaçları ve çok daha ağır yapıları yok edebilir.
Taşkınlar düzensiz aralıklarla oluşur. Boyut, süre ve etkilenen bölge bakımından değişiklik gösterebilir.
Suyun yüksek bölgelerden düşük kesimlere aktığını unutmamak gerekir. Alçak kesimler yüksek bölgelere göre daha hızlı sel sularına maruz kalıp, büyük maddi hasarlar alır.
Sponsorlu Bağlantılar
Sel Baskınlarının Sebebi Nedir?
Sel ve su taşkınları oluşumunda önemli birkaç etken bulunmaktadır. Bunlar;
Yağmurlar
Kanalizasyon sisteminin kapasitesinden daha fazla yağmur yağdığında sel olabilir. Bazen, sel ile sonuçlanan çok kısa süreli yoğun yağışlar vardır. Ayrıca günler ve haftalar süren kısa süreli yağışlar da sel baskınlarına neden olabilir.
Nehir ve Akarsu Taşması
Nehirler banket veya engelleri aşarak taşkınlara veya su baskınlarına neden olabilir. Bu durum, her zamankinden daha fazla su olduğunda veya yağmur yağdığında oluşur. En fazla etkilenen bölgelerin başında, Akarsu yataklarına kurulan yerleşim yerleri bulunur.
Kıyı Bölgelerinde Kuvvetli Rüzgarlar
Deniz suyu, yoğun rüzgarlar ve kasırgalar ile kuru kıyı bölgelerine taşınabilir ve sellere neden olabilir. Rüzgarlar yağmur yağarsa daha da kötüleşir. Bazen tsunami deniz suyunu kara parçasına taşıyarak can ve mal kayıplarına yol açabilir.
Baraj Yıkılması
(Nehir kenarı boyunca inşa edilmiş olan çukurlar, yüksek suyun sınır bölgelerine taşmasını önlemek için kullanılırlar)
Sponsorlu Bağlantılar
Barajlar, bir yayladan akan suyun tutulması için monte edilen insan yapımı bloklardır. Sudaki güç pervaneleri elektrik üretmek için kullanır. Bazen, barajda tutulan suyun fazla olması, bölgenin dağılmasına ve taşmasına neden olabilir. Aşırı suyun, kasıtlı olarak barajdan ayrılması suretiyle serbest bırakılması sellere neden olabilir.
Buz ve Kar Erimesi
Soğuk bölgelerde kış döneminde oluşan kar bir müddet erimez. Dağlık bölgelerin zirvelerinde bazen buzullar bulunur. Ani sıcaklık yükselmesi buzul ve karları eritir. Açığa çıkan yüksek miktardaki su kütlesi kuru olan yerlere yoğun bir şekilde taşınırak sel ve su baskınlarına sebep olur.
Sel Türleri Nelerdir?
Bazıları sel felaketinin nedenini doğal sel felaketi olarak görmek ister ancak bu sayfada üç ana sel felaketini inceleyeceğiz…
Ani Sel
Bu sel türü çok kısa sürede (2-6 saat, bazen birkaç dakika içinde) meydana gelir ve genellikle yoğun yağmur, baraj kırılması veya kar erimesinin bir sonucu olarak meydana gelir. Bazen yavaş hareket eden fırtınaların yoğun yağışları buna neden olabilir. İnsanlar genellikle hazırlıksız olarak yakalandığından, ani sel en yıkıcı ve ölümcül olandır. Genelde bir uyarı yoktur, hazırlık yapılamaz, zarar çok fazla ve yıkıcı olabilir.
Sponsorlu Bağlantılar
Hızlı Gelişen Sel
Ani Sel felaketine benzer şekilde, bu tipin gelişmesi biraz daha uzun sürüyor ve sel sadece bir – iki gün süren hazırlık safhası geçirir. Aynı zamanda çok tahrip edicidir. Ancak Ani Sel oluşumları gibi insanları genellikle şaşırtmaz. Hızlı gelişen sel baskınları ile, insanlar hazırlık yapabilir ve çok kötüleşmeden kaçabilir.
Yavaş Gelişen Sel
Bu tür, nehirlerin banket ve engelleri aşarak, taşkın oluşması sonucunda ortaya çıkmaktadır. Yavaş gelişme eğilimi gösterirler ve günler ve haftalar sürebilir. Genellikle birçok kilometreye yayılırlar ve ovalarda daha çok görülürler. Bu tür sel felaketlerinin insanlar üzerindeki etkileri, hastalık, malnütrisyon veya yılan ısırıkları olarak görülür.
Hangi Bölgelerde Taşkın Olabilir?
Sellerin bazı bölgelerde diğerlerinden daha olası göründüğünü söyleyebiliriz.
Genellikle, suyun doğal davranışı, yüksek kesimden alçak kesimlere hareket etmesidir. Eğer daha alçak bir zemine bitişik olarak daha yüksek bir zemin varsa, zeminin, taşkınla karşılaşma ihtimalinin çok daha fazla olduğu anlamına gelir.
Ayrıca, yağmurların düştüğü her yerde sel baskını meydana gelebilir. Kuvvetli yağış ve doğal afetler sonucu aşırı suyun boşalması veya toprağın absorbe edemeyeceği miktarda fazla suya maruziyet, taşkın potansiyelini arttırır.
Sponsorlu Bağlantılar
Birçok şehirde, imar izni olmadan kurulan pek çok yapı var. Bu yapıların bazıları akarsu ve nehir yollarına yerleştirilmiştir. Belirli bölgelerde ise çok kötü alt yapı sistemleri mevcut. Yağmurlar ilerleyeceği genişlikte bir yol bulamazsa, su seviyesinde yükselme olacaktır. Bu tehlikeli durumda, sel oluşur ve evinizin su altında kalabilir.
Sel’in Etkileri (Zararları)
Taşkınlar yıkıcı sonuçlar doğurarak, ekonomi, çevre ve insanlar üzerinde etkili olabilir.
Ekonomik Etkileri
Tufan sırasında (özellikle ani seller), yollar, köprüler, çiftlikler, evler ve otomobiller yok olabilir. İnsanlar evsiz kalır. Buna ek olarak, hükümet, etkilenen kişilere yardım etmek için itfaiyeleri, polisleri ve diğer acil durum cihazlarını çalıştırarak, ek bütçe ayırır. Bütün bunlar insanlara ve hükümete ağır bir maliyet getiriyor. Etkilenen toplulukların yeniden yapılandırılmasının ve ticaretin normale dönmesi genellikle yıllar alır.
Çevreye Etkileri
Sel felaketi olduğunda çevre de zarar görür. Kimyasallar ve diğer tehlikeli maddeler suyun içine karışır. 2011 yılında büyük bir tsunami Japonya’yı vuruyor ve deniz suyu kıyı şeridinin bir bölümünü sular altında bırakıyor. Sel, nükleer santrallerde büyük sızıntıya neden olmuş ve o bölgede yüksek oranda radyasyona neden olmuştur. Japonya’daki yetkililer, Fukushima radyasyon seviyelerinin düşünülenden 18 kat daha fazla olduğundan korkuyor.
Buna ek olarak, taşkınlar hayvanları öldürür. Bu durumdan en fazla etkilenen böceklerdir. Böylece ekosistemin doğal dengesini bozulur.
İnsanlara ve Hayvanlara Etkileri
Birçok insan ve hayvan, sel felaketinde öldü. Birçok kişi de yaralandı ve bazıları da evsiz kaldı. Su hatları ve elektrik sistemleri bozuluyor. Sonuç olarak insanlar mücadele ediyor ve acı çekiyor. Buna ek olarak sel, ateş, pnömonik veba, deri iltihabı ve dizanteri’yi de içine alan çok sayıda hastalık ve enfeksiyon getiriyor. Bazen böcekler ve yılanlar bölgeye doğru yol alıyor ve çok fazla tahribat yaratıyor.
Dipnot: Taşkınlara maruz kalan, taşkın alanları ve çiftlik alanlarında olanlar hakkında iyi durumlar söz konusu. Ani sel, ovalarda biriken besin maddelerini taşır. Çiftçiler, bu tür toprakları severler, çünkü bazı bitki çeşitlerini yetiştirmek için bu zengin toprak mükemmeldir.
Sel Öncesi ve Sonrası Ne Yapılabilir?
Bazen ani seller ve su taşkınları konusunda herhangi bir acil uyarı yoktur. Bu duruma hazırlıklı olmak ve önceden düşünüp, önlem almak gerekir. İşte yapabileceğiniz birkaç önemli madde.
Sel Öncesi Hazırlık…
- Yerel kurtarma merkezlerini ve tahliye yollarını bilin.
- Acil durum numaraları, önemli bilgileri, acil durum malzemeleri ve ilk yardım öğelerini saklayın. Bunlar arasında su, konserve yiyecek, kutu açıcı, pille çalışan radyo, el feneri ve koruyucu giysi olabilir.
- Kimyasalları ve ilaçları içeren herhangi bir paketi katlayın ve toprağa (veya evinizin üst katlarına) saklayın.
- Önemli olan her şeyin güvenli (mücevher, evrak, evcil hayvan ve diğer değerli eşyalar) olduğundan emin olun.
- Evinizin çevresine bitki, ağaç ve çalılar ekin. Bitki örtüsü, erozyonu kontrol ederek akan suyun hızını yumuşatmaya yardımcı olacaktır.
Sel Baskınlarında…
- Ani seller kısa bir zaman aralığında gerçekleşir. Sel anında, hızlı olun, güvende olun, çocukları ve yaşlıları evin daha yüksek bir yere bırakarak güvende olmasını sağlayın.
- Biraz zaman varsa tüm elektrikli cihazları, gazları, ısıtıcıları ve benzer cihazları kapatın.
- Bölgeyi çok geç olmadan terk edin. Suyun üzerinden hareket etmeyin çünkü hareketli su sizi sürükleyebilir.
- Elektrik kablolarından veya güç nakil kablolarından uzak durun.
- Sel veya sudan uzak durmaya çalışın, çünkü kimyasal maddeler veya diğer tehlikeli maddeleri içerebilir.
Sel’den Sonra …
- Evinize dönmek için acil afet görevlilerden izin aldığınızdan emin olun.
- Ev düzgün bir şekilde temizlenene kadar ve elektrik personeli tarafından kontrol edilinceye kadar tüm elektrik hattı ve elektrikli cihazları kapalı tutun.
- Sigorta talepleri için gerekli olabilecek fotoğraflarınıza veya tüm hasarların bir kaydına sahip olduğunuzdan emin olun.
- Evleri, tekrar kullanmadan önce içindeki tüm nesnelerle birlikte çok iyi temizleyin. Kirlenmiş olabilirler.
- Temizlik başlamadan önce uygun maske ve eldivenler giyin.
Selden Korunma Yöntemleri
İnsanlar yağmurların yağmasını durduramaz veya Kasırgaları engelleyemez. Bunlar doğal olaylardır. Ancak önemli etkilerini önlemek için bir şeyler yapabilirsiniz.
Deniz / Sahil Savunma Duvarları
Deniz duvarları ve gelgit kapıları, gelgit dalgalarının suları karaya çıkarmasını önlemek için bazı bölgelere yapılabilir. Kum torbaları doldurulur ve sel sularından korumak için stratejik alanlara yerleştirilir.
İstinat Duvarı
İstinat duvarlarını, göller, barajlar, rezervuarlar veya saklama havuzları, gibi taşkın sırasında ekstra su tutacak şekilde yapılabilir.
Şehir Planlaması
Binaların inşa edilmesinden önce müteahhitlerin izin alması önemlidir. Bu su yollarının engellenmemesini sağlayacaktır. Ayrıca kanalizasyon sistemleri yıkanmaması için hafriyattan uzak tutulmalıdır. Bu şekilde yağmur yağdığında, şehirdeki sel olasılığı en aza indirilir ve su hızlı bir şekilde akabilir. Kanalizasyon sistemleri çöplerin içine girmesini önlemek için kaplanmalıdır.
Bitki Örtüsü
Ağaçlar, çalılar ve çimler, suyun hareketini yumuşatır ve erozyonu engeller. Kırsal bölgelerdeki insanlar hareketli taşkın suyunun gücünü kırmak ve erozyonun azaltılmasına yardımcı olmak için mali olarak teşvik edilmelidir.
Eğitim
Birçok gelişmekte olan ülkede, kanalizasyon sistemleri çöplerle çevrilidir ve insanlar, yağmurda oluşabilecek etkilere dair çok az bilgiye sahiptirler. Yağmur yağdığı zaman, su yolları, menfezler devasa çöp parçaları ve molozlar tarafından engellenir. Su sokaklara ve insanların evlerine doğru yol alır. Bu nedenle insanları, sel felaketinin tehlikeleri, sellerin neden olduğu sorunlar ve etkisini en aza indirgemek için neler yapılabileceği hakkında bilgilendirmek ve uyarmak için çok önemlidir.
Engelleme Havzaları
Bunlar su yollarına inşa edilmiş, küçük rezervuarlardır. Taşkın suları için geçici bir depolama alanı sağlıyorlar. Taşkın olması durumunda insanlara tahliye için daha fazla zaman tanıyan, havza içine boşaltılan su anlamına gelir. Ayrıca, havzalarında boyutları sel baskını büyüklüğünü de azaltabilir.
Sponsorlu Bağlantılar